Parki Narodowe:
Położenie, powierzchnia, historia
Tatrzański Park Narodowy leży w południowej części Polski, w województwie nowosądeckim, na granicy ze Słowacją. Park Narodowy utworzony został w 1954 roku na obszarze 20973 ha. TPN Aktualna jego powierzchnia wynosi 21164 ha, z czego 15124 ha (71.5%) to lasy, a 5660 ha (26.7%) to głównie zbiorowiska wysokogórskich hal i turni. Grunty rolne (171 ha) i wody (209 ha) zajmują 1.8% pow. parku. Ochroną ścisłą objęto 11514 ha (54.4%) z czego 6149 ha to ekosystemy leśne. Potrzebę ochrony Tatr dostrzeżono już w końcu XIX wieku. W roku 1925 podjęto pierwsze próby utworzenia parku narodowego w Tatrach wspólnie ze Słowacją. Na terenie należącym do lasów państwowych park formalnie utworzono w 1937 r. Po II wojnie światowej w roku 1947 powołano odrębna jednostkę administracyjna Park Tatrzański. W roku 1993 TPN i TANAP (Tatransky Narodni Park po stronie słowackiej) UNESCO uznało za rezerwat biosfery, międzynarodowy obszar o światowym znaczeniu.
Geologia i geomorfologia
Park obejmuje najmłodsze, najwyższe i jedyne w Polsce góry typu alpejskiego, które charakteryzują się urozmaicona rzeźbą terenu z deniwelacjami do 1700 m. Obecny wygląd Tatry zawdzięczają głównie zlodowaceniu w plejstocenie. W okresie ostatnich 500 - 10 tys. lat powstawały tam i znikały lodowce. Najwyższym szczytem polskiej części Tatr i parku są Rysy (2499 m npm). W Tatrach występują dwie odrębne części. TPN Tatry Wysokie zbudowane są ze skał krystalicznych. Krajobraz ich cechują charakterystyczne formy polodowcowe ostre szczyty i granie oraz liczne kotły zajęte w większości przez jeziora. Tatry Zachodnie budują skały krystaliczne i osadowe. Krajobraz ich składa się m.in. z licznych malowniczych dolin z ostancowymi formami skalnymi. Na terenie parku w Tatrach znajduje sie ok. 650 jaskiń, z których najdłuższym i najgłębszym jest system jaskiń Wielka Śnieżna - Wielka Litworowa (długość korytarzy 18000 m, głębokość 814 m). Dla ruchu turystycznego udostępnionych jest 6 jaskiń.
Roślinność
Roślinność charakteryzuje sie typowym układem piętrowym. W reglu dolnym (do 1250 m npm) dominują lasy jodłowo-bukowe. W reglu g rnym (do 1550 m npm) rosna bory świerkowe, które przechodza w strefe kos wki i traworosli (do 1800 m npm) powyzej ktrej jest piętro alpejskie i turni. Liczba gatunk w roslin naczyniowych w parku szacowana jest na ponad 1000 gatunkw, wsr d ktrych 85 podlega ochronie gatunkowej. W parku rosnie takze ok. 600 gat. mszak w, 550 gat. porostw oraz wystepuje 900 gat. glon w. Wiele roslin rosnacych w parku to endemity tatrzanskie, karpackie lub gatunki rzadkie. Najbardziej cennymi z nich sa m.in: limba, skalnica tatrzanska, ostrzka tatrzanska, debik osmioplatkowy, skalnica gronkowa, goryczki i krokusy oraz szarotka alpejska, kt ra jest jednym z symboli Tatr. Tatrzanski PN.Do bardziej znanych naleza rwniez sit skucina i boimka dwurzedowa tworzace endemiczny zesp l wysokogrskich muraw przebarwiajacych sie jesienia na czerwono i nadajacych charakterystyczny kolor wiekszym obszarom g rskim np. "Czerwonym Wierchom"
Zobacz także Tatrzański Park Narodowy oraz sklep meblowy w Warszawie
Fauna
Bogata fauna parku charakteryzuje sie wieloma endemitami oraz gatunkami rzadkimi i objetymi ochrona gatunkowa. Do osobliwosci faunistycznych parku naleza chronione juz od polowy XIX wieku kozica i swistak, oraz niedzwiedz brunatny i kilkanascie gatunkw ptak w, w tym: orzel przedni, sokoly, pomurnik i plochacz halny. W wyzszych partiach lasw gniezdza sie gluszec, cietrzew i jarzabek. W lasach liczne sa takze jelenie, sarny i drobne gryzonie. Kultura materialna Kultura materialna Tatr jest r wnie waznym jak przyroda elementem Tatrzanskiego Parku Narodowego. Charakteryzuje sie ona swoista odrebnoscia i jest szeroko kultywowana. Do najcenniejszych skladnikw kultury g rali tatrzanskich naleza: gwara, stroje i zwyczaje. O przeszlosci zas swiadcza wspaniale gawedy, liczne szalasy, kapliczki i koscilki. Na przelomie XIX i XX wieku wyksztalcil sie na tym terenie odrebny tatrzanski styl architektoniczny. Zagrozenia i turystyka Tatry w przeszlosci byly silnie eksploatowane. Latem na polanach i halach wypasane byly liczne stada owiec, k z i krw. Tatry Nadmierne wypasy spowodowaly obnizenie g rnej granicy lasu oraz zapoczatkowaly procesy erozyjne. W okresie XVII-XIX wieku dzialaly liczne kopalnie i huty, ktre potrzebowaly ogromnych ilosci drewna. Na przelomie XIX i XX wieku rozwinela sie turystyka, a bledna gospodarka lesna doprowadzila do powstania sztucznych monokultur swierkowych na siedliskach las w bukowych i jodlowych. Zagrozeniem dla przyrody parku sa tez klusownictwo, inwestycje sportowe i turystyczne oraz rozwijajace sie gospodarczo Zakopane. Tatrzanski Park Narodowy obejmujac zaledwie 0.07% pow. Polski jest odwiedzany przez ok. 3 mln turystw rocznie, co stanowi ok. 8% mieszkanc w kraju. Bogata infrastruktura parku (liczne szlaki turystyczne, schroniska itp.) z trudem wytrzymuje ogromna rzesze turystw. Z uwagi na wysokie walory przyrodnicze oraz duze zainteresowanie odwiedzajacych wprowadzono oplaty za wstep na teren parku.
Wody
Na terenie parku wystepuja liczne potoki oraz ok. 30 jezior zwanych "stawami". Sa one waznym walorem krajobrazowym Tatr Wysokich. Najwiekszymi tatrzanskimi stawami sa Morskie Oko (34.5 ha oraz 50.8 m glebokosci ) i Wielki Staw Polski (34.1 ha oraz 79.8 m gleb.). Jeziora tatrzanskie odznaczaja sie bardzo ubogim zyciem biologicznym oraz niezwykla przezroczystoscia wody. TPN Dlugosc najwiekszych potok w przekracza 20 km. Wystepujace wodospady i wywierzyska, ktre jak np. Wodogrzmoty Mickiewicza sa jedna z atrakcji parku. Najwiekszym wodospadem jest Wielka Siklawa (70 m).